Τα αντανακλαστικά στις πολεμικές τέχνες

Πρόκειται για μια ιδιαίτερα συγκεχυμένη έννοια. Σαν ιατρική ορολογία, εξαρτημένα αντανακλαστικά εννοούμε την χωρίς την θέληση μας αντίδραση σε ένα εξωτερικό ερέθισμα. Ο λόγος που εκλύονται αυτές οι κινήσεις έχουν να κάνουν με πρωτόγονες μνήμες και αντιδράσεις οι οποίες αποσκοπούσαν στην επιβίωση μας. Σήμερα εξετάζονται σαν σημάδι σωστής εξέλιξης διαφόρων σημείων του εγκεφάλου. Αντανακλαστικά διαθέτουμε σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Χωρίς αυτά η επιβίωση μας είναι αδύνατη αφού είναι υπεύθυνα για την όρθια στάση, την κατάποση, την όσφρηση, την όραση, την ακοή, τους καρδιακούς ρυθμούς, την αναπνοή, κ.α.

Στον αθλητισμό όταν μιλάμε για αντανακλαστικά εννοούμε την ταχύτητα αντίδρασης. Πρόκειται για μια πολύπλευρη ικανότητα η οποία έχει να κάνει με το χρόνο ο οποίος απαιτείται από έναν ασκούμενο να ενεργήσει σωστά σε ένα ερέθισμα.

Το σωστό προπονητικό πρόγραμμα είναι σε θέση να βελτιστοποιήσει αυτή την ικανότητα όπου η χρησιμότητα της είναι αναγκαία στις μέρες μας τόσο σε καταστάσεις αυτοάμυνας όσο και σε καθημερινές συνθήκες, όπως για παράδειγμα η οδήγηση.

Αναλύοντας το χρόνο αντίδρασης θα είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε ποια είναι τα κομμάτια εκείνα του χρόνου τα οποία μπορούμε να μειώσουμε έτσι ώστε να μεγιστοποιήσουμε την αποτελεσματικότητα μας.

Εξωτερικό ερέθισμα. Τα ερεθίσματα έχουν να κάνουν με τις αισθήσεις μας και την ταχύτητα μετάδοσης τους στον εγκέφαλο. Το ακουστικό ερέθισμα μεταφέρεται πολύ γρηγορότερα στον εγκέφαλο σε σχέση με το οπτικό. Άρα η ταχύτητα αντίδρασης είναι μικρότερη σε ακουστικά ερεθίσματα. Στις πολεμικές τέχνες υπάρχει ένα ρητό που λέει άκου την επίθεση. Με κατάλληλη εκπαίδευση μαθαίνουμε να συγκεντρώνουμε όλες μας τις αισθήσεις και όχι μόνο την οπτική, στο κοντινό περιβάλλον. Στα ιαπωνικά πολεμικά συστήματα ονομάζεται Zanshin.

Το ερέθισμα πριν μεταφερθεί στο κέντρο επεξεργασίας περνά από το κέντρο μνήμης. Εκεί αποθηκεύεται το ερέθισμα καθώς εισέρχεται, αργότερα θα δοθούν και πληροφορίες σχετικά με το αποτέλεσμα της αντίδρασης. Όταν το ερέθισμα υπάρχει στη μνήμη τότε δε μεσολαβεί χρόνος αποθήκευσης. Αυτό σημαίνει ότι αν έχουμε επαναλάβει ένα ερέθισμα αρκετές φορές αντιδρούμε γρηγορότερα. Άρα η συχνότητα των προπονήσεων όσο βαρετή και να είναι αφήνει έστω και μη άμεσα ορατά αποτελέσματα. Η συνεχής ανάλυση των πληροφοριών της μνήμης με κάθε νέο δεδομένο που μπορεί να την εμπλουτίζει συνθέτουν δυο νέους όρους οι οποίοι βοηθούν μακροπρόθεσμα την αντίδραση. Πρόβλεψη, πείρα.

Το μήνυμα "ερέθισμα" επεξεργάζεται από το κέντρο του εγκεφάλου. Το εύρος του στόχου, η απόσταση του στόχου, πιθανά εμπόδια μεταξύ στόχου και μέλους. Μετά στέλνεται το ερέθισμα το οποίο αποτελεί την απάντηση μας. Το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από την απάντηση που έστειλε ο εγκέφαλος μέχρι να ολοκληρώσουμε την αντίδραση ονομάζεται χρόνος ενέργειας. Αυτός ο χρόνος αλλάζει ανάλογα α) Το φύλλο, ο χρόνος είναι μικρότερος στους άντρες. β) Ηλικία, 15-50 έχουν το μικρότερο χρόνο ενέργειας. γ) Τύπος μυϊκής ίνας που δέχεται το ερέθισμα. Υπάρχουν ίνες οι οποίες δεν αντιδρούν γρήγορα σε ένα ερέθισμα αλλά μπορούν να δρουν για μεγάλο χρονικό διάστημα ή το αντίθετο. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν κάποια γενικά μυϊκά χαρακτηριστικά τα οποία θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας. Τα χέρια είναι γρηγορότερα από τα πόδια. Τα πόδια είναι πιο δυνατά και έχουν μεγαλύτερη αντοχή. Οι στροφικές κινήσεις του χεριού είναι γρηγορότερες από τις κινήσεις που απαιτούν κάμψη του ώμου. Η ωμική ζώνη έχει τη μεγαλύτερη ευκινησία από οποιαδήποτε άλλη "μεγάλη" άρθρωση. Οι κινήσεις των χεριών που γίνονται μεταξύ του ύψους του ώμου (υψηλότερο σημείο) και της λεκάνης (χαμηλότερο σημείο) επιτυγχάνονται με μεγαλύτερη ακρίβεια, πλαστικότητα και σπατάλη ενέργειας. Για παράδειγμα αν το γραφείο σας είναι στο ύψος του κεφαλιού, τότε θα κουραστείτε γρήγορα και κάθε κίνηση σας δεν θα έχει την απαιτούμενη συναρμογή. Οι κινήσεις που απάγουν το βραχίονα από το θώρακα δεν παράγουν την ίδια δύναμη όσο οι κινήσεις που γίνονται με κάμψη του βραχίονα. Στις πολεμικές τέχνες για να αποφύγουμε την απαγωγή του βραχίονα θεωρούμε αποτελεσματικότερο να δραστηριοποιήσουμε όλο τον κορμό για να επιτύχουμε τη μέγιστη δύναμη με κάμψη του βραχίονα. Για παράδειγμα όταν ο στόχος μετακινείται πλάγια δεν σηκώνω το χέρι απάγοντας το για τον χτυπήσω αλλά στρέφω το κορμό και κάμπτω το βραχίονα.

Όλα αυτά αποτελούν μέρος του προπονητικού προγράμματος που στόχο έχει να δημιουργήσει τη μνήμη εκείνη την οποία θα προσφέρει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα στη συγκεκριμένη στιγμή.

Εκτός από τους παράγοντες που αναφέραμε σημαντικό ρόλο στην ταχύτητα αντίδρασης παίρνουν οι σωματικοί και ψυχολογικοί. Η προθέρμανση μπορεί να προετοιμάσει τον εγκέφαλο και τους μυς έτσι ώστε το ερέθισμα να μεταδίδεται γρηγορότερα. Η προετοιμασία του αθλούμενου με ετήσιο πλάνο έχει σαν στόχο και την ανάπτυξη της ταχύτητας αντίδρασης με κατάλληλες ασκήσεις. Πολλές φορές ο τρόπος διδασκαλίας της πολεμικής τέχνης δεν αναπτύσσει τέτοιου είδους δεξιότητες. Είναι όμως ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά που αλλάζει τις θέσεις στο βάθρο. Σκοπός του ετήσιου πλάνου δεν είναι απλά να αντιδράσει ο αθλητής αλλά να αντιδράσει σωστά. Η ποιοτική αντίδραση είναι στη πραγματικότητα ο μετρήσιμος χρόνος για ένα προπονητή.

Τα κίνητρα είναι για τον αθλητή ένα στοιχείο το οποίο ανήκει στους ψυχολογικούς παράγοντες αλλά καλλιεργείται σε συνεργασία με τον εκπαιδευτή από τη προετοιμασία μέχρι και την προθέρμανση πριν τον αγώνα.

Το άγχος, πολλές φορές είναι ανασταλτικός παράγοντας της ταχύτητας. Η προετοιμασία κάτω από συνθήκες αγώνα ή φιλικές διοργανώσεις βοηθούν τον αθλητή να χρησιμοποιήσει το άγχος προς όφελος του. Είναι το λεγόμενο δημιουργικό άγχος όπου ο αθλητής λόγω του ψυχολογικού φόρτου αποδίδει καλύτερα από ότι στις προπονήσεις.

Φυσικά υπάρχουν και άλλοι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την ταχύτητα αντίδρασης όπως το περιβάλλον του αγώνα, τραυματισμοί προαγωνιστικής περιόδου, ο οικογενειακός περίγυρος με την ψυχολογική παρότρυνση ή αποτροπή που μπορεί να δείχνει.

Γίνεται κατανοητό ότι για την ανάπτυξη όλων αυτών των δεξιοτήτων οι οποίες απαιτούνται για μια πολεμική τέχνη δεν φτάνει μόνο ο εκπαιδευτής. Ο αθλούμενος θα πρέπει να δημιουργεί το κατάλληλο έδαφος κάνοντας ένα υγιεινό τρόπο ζωής έτσι ώστε η προπόνηση να γίνεται βίωμα.